Phát triển bền vững là gì? Khái niệm, nguyên tắc và thực trạng

Trong thời đại mà các vấn đề môi trường và xã hội ngày càng trở nên cấp bách, phát triển bền vững đã trở thành một yếu tố không thể thiếu trong sự thành công dài hạn của doanh nghiệp và cộng đồng. Nhưng phát triển bền vững thực chất là gì và tại sao nó lại quan trọng đến vậy? Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá khái niệm, nguyên tắc và thực trạng của phát triển bền vững, từ đó thấy rõ vai trò của nó trong việc bảo đảm một tương lai ổn định, thịnh vượng cho cả hành tinh và con người.

1. Phát triển bền vững là gì?

Phát triển bền vững là khái niệm chỉ sự phát triển toàn diện của xã hội hiện tại, đáp ứng nhu cầu của thế hệ ngày nay mà không làm suy giảm khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Ba yếu tố cốt lõi của phát triển bền vững bao gồm:

• Tăng trưởng kinh tế
• Đảm bảo công bằng xã hội
• Bảo vệ môi trường

Nguyên tắc phát triển bền vững dựa trên sự tiến bộ của nhân loại, bảo đảm sự công bằng giữa các thế hệ. Đây là mục tiêu chung của nhiều quốc gia trên toàn thế giới, và mỗi quốc gia sẽ xây dựng chiến lược phát triển bền vững phù hợp với đặc thù kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, và địa lý của mình.

2. Ví dụ thực tiễn về phát triển bền vững ở Việt Nam

Tại Việt Nam, khái niệm phát triển bền vững đã được lồng ghép vào các chính sách và chiến lược phát triển kinh tế – xã hội của quốc gia. Một ví dụ điển hình là việc phát triển năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời và điện gió, giúp giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và giảm thiểu phát thải khí nhà kính. Không chỉ góp phần bảo vệ môi trường mà các dự án này còn tạo ra nhiều việc làm cho người lao động, đóng góp vào phát triển kinh tế bền vững.

Ngoài ra, việc bảo vệ và phát triển rừng cũng là một ví dụ về phát triển bền vững ở Việt Nam. Chính phủ đã thực hiện nhiều chương trình như Chương trình 327 và Chương trình 661 (còn gọi là Chương trình trồng mới 5 triệu ha rừng) nhằm bảo vệ và phát triển diện tích rừng, từ đó bảo vệ hệ sinh thái, duy trì đa dạng sinh học và cải thiện đời sống của người dân vùng cao.

3. Tại sao cần thúc đẩy phát triển bền vững?

Việc thúc đẩy phát triển bền vững không chỉ quan trọng đối với các quốc gia mà còn đặc biệt quan trọng đối với các doanh nghiệp và cộng đồng. Có nhiều lý do để giải thích tại sao phải phát triển bền vững, dưới đây là ba lý do chính:

3.1. Ổn định khí hậu và bảo vệ môi trường

Khí hậu toàn cầu đang thay đổi với tốc độ chưa từng có, phần lớn là do hoạt động của con người. Phát triển bền vững giúp giảm thiểu tác động của con người lên môi trường, qua đó góp phần ổn định khí hậu. Các biện pháp như giảm khí thải nhà kính, bảo vệ rừng và biển, sử dụng năng lượng tái tạo, đều là những hành động thiết thực hướng đến mục tiêu này.

Ngoài ra, bảo vệ môi trường cũng đồng nghĩa với việc bảo vệ các nguồn tài nguyên thiên nhiên, đảm bảo rằng chúng sẽ còn tồn tại và có thể được sử dụng bởi các thế hệ tương lai. Điều này không chỉ giúp duy trì hệ sinh thái tự nhiên mà còn hỗ trợ sự phát triển kinh tế ổn định, lâu dài.

3.2. Đáp ứng nhu cầu sống của con người

Phát triển bền vững còn là chìa khóa để đáp ứng nhu cầu sống của con người, cả về mặt vật chất lẫn tinh thần. Các mô hình phát triển bền vững phải đảm bảo rằng mọi người đều có thể tiếp cận được các dịch vụ cơ bản như giáo dục, y tế, và nước sạch, cũng như có cơ hội được tham gia vào các hoạt động kinh tế và xã hội.

Đặc biệt, phát triển bền vững còn phải chú trọng đến việc xóa đói giảm nghèo, nâng cao chất lượng cuộc sống, và giảm bất bình đẳng trong xã hội. Điều này có nghĩa là không chỉ quan tâm đến sự tăng trưởng của nền kinh tế, mà còn phải bảo đảm rằng mọi người dân đều được hưởng lợi từ sự phát triển đó.

3.3. Duy trì đa dạng sinh học

Một khía cạnh quan trọng của phát triển bền vững là bảo vệ và duy trì đa dạng sinh học. Đa dạng sinh học là cơ sở của sự sống trên Trái Đất, là nguồn cung cấp thực phẩm, thuốc men, và các tài nguyên thiên nhiên khác cho con người. Tuy nhiên, sự phát triển kinh tế không bền vững đã và đang gây ra sự suy giảm nghiêm trọng về đa dạng sinh học, đe dọa đến sự tồn tại của nhiều loài sinh vật và hệ sinh thái.

Phát triển bền vững hướng đến việc bảo tồn và phục hồi các hệ sinh thái, bảo vệ các loài động, thực vật khỏi nguy cơ tuyệt chủng, và duy trì sự cân bằng của hệ sinh thái. Điều này không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn bảo đảm rằng con người sẽ tiếp tục nhận được những lợi ích thiết yếu từ thiên nhiên.

4. Các tiêu chí và nội dung phát triển bền vững

Phát triển bền vững là một khái niệm phức tạp, bao gồm nhiều yếu tố và tiêu chí khác nhau. Để thực hiện phát triển bền vững, các quốc gia, tổ chức, và doanh nghiệp cần chú ý đến ba khía cạnh chính: 

4.1. Về kinh tế

Phát triển kinh tế bền vững là việc thúc đẩy tăng trưởng nhanh chóng nhưng phải đảm bảo nền kinh tế hoạt động an toàn và ổn định. Điều này đòi hỏi cả hệ thống kinh tế cùng phát triển đồng bộ, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để tiếp cận các nguồn tài nguyên và chia sẻ quyền sử dụng chúng một cách công bằng cho mọi hoạt động kinh tế.

Trọng tâm của phát triển kinh tế bền vững là tạo ra sự thịnh vượng chung cho tất cả mọi người trong xã hội, không chỉ tập trung vào lợi ích của một số ít người. Đồng thời, việc phát triển này không được vi phạm các quyền cơ bản của con người và phải tuân thủ giới hạn cho phép của hệ sinh thái.

Một số nội dung của phát triển bền vững về kinh tế gồm:

• Sử dụng công nghệ tiết kiệm và điều chỉnh lối sống để giảm thiểu tiêu thụ năng lượng và tài nguyên, đồng thời thay đổi thói quen tiêu dùng.
• Thúc đẩy sự điều chỉnh nhu cầu tiêu thụ và thói quen sống nhằm bảo vệ môi trường và duy trì sự đa dạng sinh học.
• Đảm bảo tiếp cận công bằng các nguồn tài nguyên, nâng cao mức sống, và cung cấp dịch vụ y tế, giáo dục cho tất cả mọi người.
• Xóa đói giảm nghèo và thu hẹp khoảng cách giữa các tầng lớp xã hội, hướng đến xây dựng một xã hội công bằng và bền vững.
• Sử dụng công nghệ sạch và thúc đẩy sinh thái hóa trong sản xuất công nghiệp, bao gồm việc tái chế, tái sử dụng, giảm thiểu chất thải và phục hồi các nguồn năng lượng đã sử dụng.

Để xây dựng nền kinh tế bền vững, cần đảm bảo cả mức tăng trưởng GDP và GDP đầu người đều cao. Các quốc gia phát triển cần duy trì mức tăng trưởng GDP ổn định, trong khi các quốc gia đang phát triển cần đạt mức tăng trưởng GDP hàng năm khoảng 5% để đảm bảo đang tiến tới phát triển bền vững.

Một yếu tố quan trọng trong đánh giá sự phát triển bền vững của nền kinh tế là cơ cấu GDP. Tăng trưởng chỉ có thể bền vững khi tỷ trọng GDP của các ngành công nghiệp và dịch vụ vượt qua tỷ trọng của nông nghiệp.

Tăng trưởng kinh tế cần được thực hiện một cách an toàn và hiệu quả, không chấp nhận bất kỳ hình thức tăng trưởng nào đạt được bằng mọi giá.

4.2. Về xã hội

Phát triển bền vững xã hội là quá trình nhằm đảm bảo sự công bằng và bình đẳng trong xã hội, với mục tiêu xóa đói giảm nghèo, tạo việc làm, và nâng cao thu nhập cho người lao động. Quan trọng hơn, nó đảm bảo rằng mọi người đều có cơ hội tiếp cận các dịch vụ cơ bản như y tế, giáo dục mà không gây ra tác động tiêu cực đến kinh tế và môi trường.

Để đánh giá sự phát triển bền vững của xã hội, có thể dựa vào một loạt các chỉ tiêu quan trọng như chất lượng giáo dục, y tế, phúc lợi xã hội, và hưởng thụ văn hóa. Các chỉ số này thường được kết hợp với hệ số bình đẳng thu nhập và chỉ số phát triển con người (HDI) để cung cấp một cái nhìn tổng thể về mức độ bền vững xã hội.

Bền vững xã hội không chỉ dừng lại ở việc đảm bảo sự hài hòa trong đời sống xã hội, mà còn hướng đến việc tạo ra sự bình đẳng giữa các tầng lớp, giai cấp, và các thành viên trong xã hội. Việc giảm thiểu chênh lệch về đời sống giữa các khu vực cũng là một mục tiêu quan trọng, nhằm thu hẹp khoảng cách giàu nghèo và thúc đẩy sự phát triển đồng đều hơn.

Một số nội dung cơ bản trong phát triển bền vững xã hội bao gồm:

• Xây dựng một môi trường ổn định về dân số và thúc đẩy phát triển nông thôn, nhằm giảm áp lực di cư vào các khu đô thị.
• Thúc đẩy các biện pháp giảm thiểu tác động tiêu cực của quá trình đô thị hóa lên môi trường và tài nguyên tự nhiên.
• Đẩy mạnh chương trình giáo dục để nâng cao trình độ học vấn và xóa mù chữ.
• Bảo tồn và phát huy sự đa dạng về văn hóa trong cộng đồng.
• Chú trọng đến việc đáp ứng nhu cầu và quyền lợi của mọi người, đảm bảo điều kiện bình đẳng cho tất cả.
• Tăng cường sự tham gia của mọi tầng lớp và các thành viên trong xã hội vào quá trình ra quyết định và quản lý công việc công cộng.

4.3. Về môi trường

Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển du lịch, nông nghiệp, cũng như đô thị hóa và xây dựng nông thôn mới đã tác động mạnh mẽ đến môi trường và điều kiện tự nhiên của đất nước. Những hoạt động này dù mang lại nhiều lợi ích kinh tế và xã hội, nhưng cũng đặt ra những thách thức lớn đối với việc bảo vệ môi trường và duy trì sự cân bằng sinh thái.

Phát triển bền vững về môi trường có nghĩa là khi khai thác và sử dụng các yếu tố tự nhiên, cần đảm bảo rằng chất lượng môi trường sống của con người vẫn được giữ ở mức an toàn. Điều này bao gồm việc duy trì chất lượng của đất, nước, không khí, không gian địa lý, và cảnh quan thiên nhiên trong trạng thái trong sạch và lành mạnh. Việc bảo vệ và nâng cao chất lượng các yếu tố này cần được xem là ưu tiên hàng đầu, thường xuyên đánh giá và kiểm định dựa trên các tiêu chuẩn quốc gia hoặc quốc tế.

Một trong những tiêu chí quan trọng của phát triển bền vững về môi trường là khai thác và sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, đồng thời bảo vệ và cải thiện chất lượng môi trường sống. Phát triển bền vững về môi trường yêu cầu duy trì sự cân bằng giữa việc bảo vệ môi trường và khai thác tài nguyên thiên nhiên, nhằm đảm bảo rằng mức độ khai thác được duy trì trong giới hạn cho phép. Điều này giúp môi trường có thể tiếp tục hỗ trợ điều kiện sống cho con người và các sinh vật khác trên hành tinh mà không gây ra những hậu quả nghiêm trọng.

Một số nội dung quan trọng trong phát triển bền vững về môi trường bao gồm:

• Xây dựng chiến lược phát triển bền vững nhằm duy trì sự tăng trưởng kinh tế mà không gây ra các tác động tiêu cực đến hệ sinh thái.
• Bảo vệ và duy trì đa dạng sinh học.
• Kiểm soát và giảm thiểu phát thải khí nhà kính, giúp ổn định khí hậu toàn cầu.
• Quản lý cẩn thận các hệ sinh thái dễ bị tổn thương trước những tác động từ bên ngoài, như các khu vực đầm lầy, rừng ngập mặn, hay các rạn san hô.
• Áp dụng các biện pháp giảm thiểu xả thải và khắc phục ô nhiễm đối với khí quyển, nguồn nước, đất đai và thực phẩm, đồng thời tập trung vào việc cải thiện và khôi phục môi trường tại các khu vực bị ô nhiễm nghiêm trọng.

5. Chiến lược doanh nghiệp phát triển bền vững

5.1. Phát triển kinh tế bền vững

• Xác định rõ mục tiêu kinh doanh

Mỗi doanh nghiệp khi bắt đầu một dự án hoặc hoạt động mới cần phải trả lời câu hỏi then chốt: “Vì sao chúng ta thực hiện điều này?” Đây là yếu tố quan trọng định hướng cho toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp, từ tuyển dụng, marketing, bán hàng đến phát triển sản phẩm mới. 

• Xây dựng hệ thống quản trị doanh nghiệp hiệu quả

Để đảm bảo phát triển bền vững, các doanh nhân và nhà quản lý cần kiên định với chiến lược dài hạn của mình. Tuy nhiên, nhu cầu và điều kiện của doanh nghiệp có thể thay đổi theo từng giai đoạn, do đó nhà lãnh đạo cần điều chỉnh tầm nhìn ngắn hạn phù hợp với tình hình thực tế của môi trường nội bộ và các yếu tố vĩ mô, vi mô. Quản trị doanh nghiệp phải được thực hiện đồng bộ và hiệu quả, nhằm tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững trên thị trường.

• Xây dựng, duy trì văn hóa doanh nghiệp

Văn hóa doanh nghiệp phản ánh chiến lược và giá trị cốt lõi của công ty, đồng thời đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự phát triển bền vững. Nó truyền cảm hứng cho nhân viên và gắn kết giá trị của doanh nghiệp. Một nền văn hóa doanh nghiệp mạnh mẽ không chỉ nâng cao năng suất và chất lượng công việc mà còn tạo ra sự đồng nhất và khuyến khích sự gắn bó lâu dài của nhân viên với tổ chức.

• Quan tâm, bảo vệ thương hiệu sản phẩm

Thương hiệu, mặc dù là yếu tố vô hình, nhưng lại cực kỳ quan trọng trong việc tạo ra giá trị và lợi nhuận cho doanh nghiệp. Để duy trì sự phát triển bền vững, các nhà lãnh đạo cần hiểu rõ tầm quan trọng của việc xây dựng bản sắc thương hiệu và kết nối cảm xúc với khách hàng. Kết nối này không chỉ đưa khách hàng gần hơn với sản phẩm mà còn xây dựng sự trung thành và gắn bó lâu dài với thương hiệu.

• Không ngừng đổi mới, sáng tạo

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu và sự phát triển mạnh mẽ của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, đổi mới và sáng tạo là yếu tố then chốt cho sự sống còn và phát triển của doanh nghiệp. 

Đổi mới không chỉ liên quan đến việc phát triển sản phẩm và công nghệ mới mà còn bao gồm việc cải tiến phương thức giao tiếp với khách hàng, chăm sóc khách hàng và cách thức làm việc nội bộ. Sự sáng tạo trong mọi lĩnh vực của doanh nghiệp là cần thiết để duy trì sự cạnh tranh và đáp ứng nhu cầu thay đổi của thị trường.

5.2. Chú ý đến vấn đề an toàn sức khỏe môi trường

Quản lý hiệu quả các tác động môi trường là một chỉ số quan trọng để đánh giá mức độ thành công trong việc giải quyết các thách thức chiến lược và vận hành của doanh nghiệp. Do đó, các nhà đầu tư ngày càng quan tâm đến thông tin về môi trường để dự đoán các rủi ro kinh doanh và đánh giá kết quả cam kết phát triển bền vững của các doanh nghiệp trong danh mục đầu tư của họ.

Để xây dựng chiến lược phù hợp, doanh nghiệp cần nhận diện và đánh giá các xu hướng tác động đến môi trường và hệ sinh thái. Điều này bao gồm việc hiểu rõ các vấn đề toàn cầu, các thách thức và cơ hội liên quan, cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh của tổ chức.

Trong quá trình hoạt động, doanh nghiệp nên thực hiện các hành động cụ thể như tạo ra và duy trì cảnh quan xanh, không gian làm việc sạch và an toàn, và đảm bảo môi trường làm việc không chỉ thân thiện với nhân viên mà còn với cộng đồng xung quanh. 

5.3. Nỗ lực xây dựng bình đẳng giới trong doanh nghiệp

Trong một xã hội bình đẳng giới, cả nam và nữ đều có quyền tiếp cận công bằng đến các dịch vụ như giáo dục, chăm sóc sức khỏe, đào tạo nghề, cơ hội việc làm, và cơ hội phát triển thu nhập. Bình đẳng giới cũng bao gồm sự tham gia không phân biệt giới tính vào các hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội, và chính trị. Sự bình đẳng này không có nghĩa là nam giới và phụ nữ hoàn toàn giống nhau, mà là các điểm tương đồng và khác biệt giữa họ được công nhận và tôn trọng.

Doanh nghiệp hướng tới phát triển bền vững nhận thức rằng việc thúc đẩy bình đẳng giới trong các chính sách nhân sự là yếu tố then chốt để nâng cao năng suất, hiệu quả lao động, và sự kết nối của nhân viên với tổ chức.

Theo các đánh giá quốc tế, việc cam kết thực hiện bình đẳng giới và thúc đẩy quyền năng kinh tế cho phụ nữ mang lại lợi ích toàn diện cho doanh nghiệp, bao gồm cải thiện hiệu suất, nâng cao thương hiệu, thu hút nhân tài, và tăng cường ảnh hưởng trong cộng đồng doanh nghiệp toàn cầu.

6. Thực trạng và mục tiêu phát triển bền vững tại Việt Nam

Thực trạng phát triển bền vững ở Việt Nam đang ghi nhận những tiến bộ đáng kể trong thời gian gần đây, nhưng cũng còn nhiều thách thức cần vượt qua. Việt Nam đã cam kết theo đuổi các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) của Liên Hợp Quốc và đang từng bước thực hiện các biện pháp để đạt được các mục tiêu này.

Tuy nhiên, vẫn còn những vấn đề tồn tại như ô nhiễm môi trường, sự chênh lệch giàu nghèo, và việc bảo vệ quyền lợi của các nhóm yếu thế trong xã hội. Để đạt được phát triển bền vững ở Việt Nam, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, doanh nghiệp, và cộng đồng trong việc triển khai các chính sách và chương trình hành động.

Mục tiêu phát triển bền vững tại Việt Nam đến năm 2030 đặt ra các chỉ tiêu phát triển bền vững cụ thể như sau:

• Tốc độ tăng trưởng GDP bình quân đạt khoảng 7% mỗi năm. Đến năm 2030, GDP bình quân đầu người dự kiến đạt khoảng 7.500 USD.
• Cơ cấu GDP dự kiến sẽ phân bố như sau: khu vực dịch vụ đạt hơn 50%, khu vực công nghiệp – xây dựng trên 40%, và khu vực nông, lâm, thủy sản dưới 10%.
• Tốc độ tăng trưởng năng suất lao động xã hội dự kiến vượt qua 6,5% mỗi năm. Đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) vào tăng trưởng dự kiến sẽ vượt qua 50%.
• Chỉ số phát triển con người (HDI) dự kiến đạt từ 0,8 trở lên, cải thiện chất lượng cuộc sống và đảm bảo quốc phòng an ninh.
• Dịch vụ xã hội và an sinh xã hội sẽ được nâng cao, tạo điều kiện cho một cuộc sống hạnh phúc và ổn định.
• Kết cấu hạ tầng sẽ được đầu tư để đồng bộ và hiện đại, dự kiến có ít nhất 5 đô thị sánh vai với quốc tế, là các đầu mối liên kết phát triển với mạng lưới đô thị khu vực và quốc tế.

7. Kết

Phát triển bền vững không chỉ là một xu hướng mà còn là mục tiêu sống còn cho các quốc gia và doanh nghiệp. Việc thực hiện các chiến lược phát triển bền vững giúp bảo vệ môi trường, duy trì đa dạng sinh học, và đảm bảo sự công bằng xã hội, trong khi vẫn thúc đẩy sự phát triển kinh tế. Bằng cách phối hợp cả ba yếu tố này, chúng ta có thể xây dựng một tương lai thịnh vượng và bền vững cho thế hệ hiện tại và tương lai.