Chi phí chìm là gì? 7+ Bí quyết giúp quản lý đưa ra quyết định đúng đắn

Bạn đã bao giờ chi một khoản tiền lớn cho một dự án và rồi phải tiếp tục đầu tư thêm, dù biết rằng nó không còn hiệu quả? Đây chính là ví dụ điển hình của chi phí chìm (sunk cost) – một “cái bẫy vô hình” mà ngay cả những CEO hay nhà quản lý kinh nghiệm cũng dễ mắc phải. Đây được coi là loại chi phí “không thể lấy lại” vẫn âm thầm ảnh hưởng đến hàng loạt quyết định quản lý, thậm chí kéo doanh nghiệp xuống “vực thẳm”. Hiểu rõ chi phí chìm không chỉ giúp bạn tránh được sai lầm mà còn mở ra hướng đi mới để tối ưu hóa lợi nhuận và quản trị doanh nghiệp hiệu quả hơn. Hãy cùng 1Office khám phá: chi phí chìm là gì? những thông tin và lưu ý quan trọng trong bài viết dưới đây!

1. Chi phí chìm là gì? 

Chi phí chìm (Sunk Cost) là khoản chi phí đã phát sinh trong quá khứ mà không thể thu hồi hay hoàn trả, bất kể các quyết định tương lai có được đưa ra như thế nào. Những khoản chi phí này thường không ảnh hưởng đến các quyết định hiện tại hoặc tương lai, vì chúng đã được chi tiêu và không còn giá trị trong việc đưa ra lựa chọn tiếp theo.

Ví dụ: Một doanh nghiệp đã đầu tư một số tiền lớn để nghiên cứu và phát triển một sản phẩm, nhưng sản phẩm đó không thành công. Khoản chi phí này không thể lấy lại được và được gọi là chi phí chìm.

Đặc điểm của chi phí chìm:

Không thể thu hồi

• Đây là đặc điểm nổi bật nhất của chi phí chìm. Dù doanh nghiệp hay cá nhân có cố gắng đến đâu, khoản chi phí này đã được chi tiêu và không thể lấy lại.

Không ảnh hưởng đến quyết định trong tương lai

• Về mặt lý thuyết, chi phí chìm không nên được đưa vào cân nhắc khi đưa ra quyết định trong tương lai. Tuy nhiên, thực tế, nhiều người thường bị ảnh hưởng bởi tâm lý “đã đầu tư nhiều rồi” và tiếp tục chi thêm dù điều đó không mang lại hiệu quả.

Tồn tại trong quá khứ

• Chi phí chìm luôn là khoản chi phí đã phát sinh trong quá khứ và không thể thay đổi.

Không liên quan đến chi phí biên (Marginal Cost)

• Chi phí chìm khác hoàn toàn với chi phí biên – khoản chi phí phát sinh thêm để sản xuất hoặc đầu tư thêm vào một đơn vị sản phẩm/dịch vụ.

Dễ dẫn đến bẫy tâm lý

• Vì khoản chi phí này không thể thu hồi, người quản lý thường dễ mắc bẫy tâm lý, cố gắng “cứu vãn” thay vì dừng lại để tối ưu nguồn lực.

2. Chi phí chìm bao gồm những loại chi phí gì? 

Loại chi phí này có thể xuất hiện ở nhiều khía cạnh trong kinh doanh, từ đầu tư, sản xuất, tiếp thị đến quản lý dự án. Việc nhận diện và hiểu rõ chi phí chìm sẽ giúp doanh nghiệp tránh rơi vào bẫy tài chính và đưa ra những quyết định sáng suốt hơn.

Dưới đây là các loại chi phí chìm phổ biến:

Chi phí nghiên cứu và phát triển (R&D)

Các khoản chi phí dành cho việc nghiên cứu và phát triển sản phẩm hoặc dịch vụ mới thường được xem là chi phí chìm, đặc biệt là khi dự án không đạt được kết quả như mong đợi.

• Ví dụ: Một công ty đầu tư 1 tỷ đồng vào nghiên cứu và thử nghiệm sản phẩm mới. Tuy nhiên, sản phẩm không đáp ứng được thị trường và dự án bị hủy bỏ. Khoản tiền đã chi trở thành chi phí chìm vì không thể thu hồi.

Chi phí quảng cáo và tiếp thị

Các khoản tiền đã chi cho các chiến dịch quảng cáo hoặc tiếp thị nhưng không mang lại hiệu quả cũng được xem là chi phí chìm.

• Ví dụ: Doanh nghiệp đầu tư vào một chiến dịch quảng cáo trên truyền thông với ngân sách lớn, nhưng kết quả thu về không đạt mục tiêu. Chi phí này không thể bù đắp và trở thành một khoản lãng phí.

 Chi phí thiết bị và cơ sở vật chất

Chi phí chìm cũng bao gồm những khoản chi phí cho việc mua sắm thiết bị, máy móc, hoặc xây dựng cơ sở vật chất mà sau đó không còn sử dụng được hoặc không còn phù hợp với định hướng kinh doanh.

• Ví dụ: Một nhà máy sản xuất đầu tư dây chuyền sản xuất theo công nghệ cũ, nhưng sau đó chuyển đổi sang công nghệ mới, khiến dây chuyền cũ trở nên vô dụng.

Chi phí đào tạo nhân sự

Chi phí đào tạo hoặc nâng cao kỹ năng cho nhân viên, đặc biệt là khi họ rời bỏ công ty hoặc không tiếp tục đóng góp giá trị, cũng được tính là chi phí chìm.

• Ví dụ: Công ty chi một khoản lớn để đào tạo nhân viên, nhưng sau đó họ nghỉ việc để gia nhập một công ty khác.

Chi phí pháp lý và tư vấn

Các khoản chi trả cho luật sư, chuyên gia tư vấn, hoặc dịch vụ pháp lý khác trong các vụ kiện tụng hoặc giao dịch thất bại cũng được coi là chi phí chìm.

• Ví dụ: Một doanh nghiệp thuê luật sư để xử lý tranh chấp hợp đồng, nhưng sau đó thất bại và không thu được kết quả mong muốn.

Chi phí dự án không thành công

Các dự án lớn bị hủy hoặc thất bại do không khả thi hoặc không đáp ứng được các yếu tố thị trường thường để lại những khoản chi phí chìm đáng kể.

• Ví dụ: Một công ty bất động sản chi hàng tỷ đồng để phát triển dự án nhưng sau đó dự án bị hủy do vướng mắc pháp lý hoặc không thu hút được nhà đầu tư.

Chi phí nhân sự không hiệu quả

Các khoản chi trả cho đội ngũ nhân viên hoặc đối tác không mang lại giá trị tương xứng với chi phí bỏ ra cũng là một dạng chi phí chìm.

• Ví dụ: Một công ty thuê đội ngũ cố vấn để xây dựng chiến lược nhưng chiến lược đó không khả thi và không áp dụng được.

Chi phí phát sinh từ sai lầm chiến lược

Các khoản chi phí phát sinh từ những quyết định sai lầm trong chiến lược kinh doanh hoặc đầu tư cũng không thể thu hồi, trở thành chi phí chìm.

• Ví dụ: Một công ty sản xuất hàng loạt sản phẩm theo xu hướng nhưng thị trường thay đổi nhanh chóng, khiến hàng tồn kho trở nên lỗi thời và không bán được.

3. Tác động của chi phí chìm trong kinh doanh 

Gây ra “bẫy chi phí chìm” trong ra quyết định

Chi phí chìm thường dẫn đến tâm lý “đuổi theo tổn thất,” khiến doanh nghiệp tiếp tục đầu tư vào các dự án hoặc chiến lược không hiệu quả chỉ vì đã chi quá nhiều trước đó.

Ví dụ:
Một công ty đã đầu tư hàng tỷ đồng vào phát triển một sản phẩm nhưng không được thị trường đón nhận. Thay vì dừng lại, họ tiếp tục chi thêm ngân sách để cứu vãn dự án, dẫn đến tổn thất lớn hơn.

Hệ quả là, quyết định thiếu lý trí này có thể làm lãng phí thêm nguồn lực và ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.

Ảnh hưởng đến tâm lý lãnh đạo và nhân viên

Chi phí chìm có thể tạo áp lực tâm lý lớn lên lãnh đạo và đội ngũ nhân viên, đặc biệt khi kết quả của một khoản đầu tư không như kỳ vọng.

Ví dụ: Một đội ngũ đã dành nhiều tháng phát triển một dự án nhưng dự án thất bại. Áp lực từ khoản chi phí đã mất có thể làm giảm tinh thần làm việc và sự sáng tạo. Điều này dễ dẫn đến môi trường làm việc tiêu cực, mất động lực và giảm năng suất.

Làm sai lệch chiến lược kinh doanh

Tập trung quá nhiều vào các chi phí đã mất có thể khiến doanh nghiệp bị xao lãng khỏi các cơ hội mới hoặc chiến lược dài hạn.

Ví dụ: Một công ty sản xuất tiếp tục sử dụng dây chuyền công nghệ lỗi thời chỉ vì đã đầu tư quá nhiều vào nó, thay vì chuyển sang công nghệ mới hiện đại và hiệu quả hơn. Việc đi sau trong việc cập nhật các công nghệ mới khiến doanh nghiệp mất đi khả năng cạnh tranh, không theo kịp xu hướng thị trường.

Lãng phí nguồn lực

Duy trì các dự án hoặc sản phẩm không hiệu quả đồng nghĩa với việc nguồn lực tài chính, nhân lực, và thời gian bị sử dụng một cách lãng phí.

Ví dụ: Một doanh nghiệp tiếp tục đầu tư vào một thị trường không tiềm năng chỉ vì đã xây dựng cơ sở hạ tầng tại đó. Doanh nghiệp không tối ưu hóa được lợi ích từ nguồn lực và mất đi cơ hội sinh lời từ các lĩnh vực khác.

Ảnh hưởng đến hình ảnh và uy tín doanh nghiệp

Chi phí chìm liên quan đến các dự án thất bại có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến danh tiếng của doanh nghiệp nếu không được xử lý kịp thời và hợp lý.

Ví dụ: Một chiến dịch quảng cáo không hiệu quả với chi phí lớn có thể khiến khách hàng đánh giá thấp năng lực quản trị và sáng tạo của doanh nghiệp. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến doanh thu hiện tại mà còn làm giảm lòng tin của đối tác và nhà đầu tư trong tương lai.

Tác động tích cực nếu được nhận diện đúng cách

Dù chi phí chìm mang lại nhiều tác động tiêu cực, nhưng nếu doanh nghiệp và nhà quản lý nhận diện và xử lý kịp thời, nó có thể trở thành bài học kinh nghiệm quý giá để cải thiện quản trị trong tương lai.

Ví dụ:
Thay vì tiếp tục đầu tư vào một dự án thất bại, doanh nghiệp chấp nhận chi phí chìm, rút ra bài học và tập trung vào các chiến lược mới tiềm năng hơn. Quyết định dứt khoát này giúp doanh nghiệp tối ưu hóa nguồn lực, tránh lặp lại sai lầm và mở ra cơ hội thành công mới.

4. Bẫy chi phí chìm là gì? Nguyên nhân dẫn đến bẫy chi phí chìm

Bẫy chi phí chìm (Sunk Cost Fallacy) là một hiện tượng tâm lý đặc biệt phổ biến trong kinh doanh và đời sống, khi con người tiếp tục đầu tư thời gian, tiền bạc, hoặc nguồn lực vào một quyết định đã không hiệu quả, chỉ vì họ đã “đổ vào” quá nhiều vào đó trước đây.

Thay vì đưa ra quyết định dựa trên giá trị hoặc hiệu quả tương lai, người ta bị chi phối bởi những chi phí đã mất, dù các chi phí này không thể thu hồi và không ảnh hưởng đến lợi ích trong tương lai.

Một số nguyên nhân chính có thể dẫn đến bẫy chi phí chìm có thể kể đến bao gồm:

Sự ghét mất mát (Loss Aversion):
Con người thường có xu hướng tránh mất mát hơn là tìm kiếm lợi nhuận tương đương. Do đó, nhiều người không sẵn sàng chấp nhận mất mát được đảm bảo (như việc chấm dứt một dự án có chi phí chìm), đặc biệt khi họ có khả năng chịu rủi ro thấp. Điều này dẫn đến việc tiếp tục đầu tư để “cố gắng bù đắp,” mặc dù quyết định đó không mang lại giá trị tương lai.

• Ví dụ: Một doanh nghiệp tiếp tục duy trì dây chuyền sản xuất cũ dù đã nhận thấy rõ ràng lợi nhuận không đạt kỳ vọng, vì không muốn thừa nhận sự lãng phí trong khoản đầu tư ban đầu.

Sự thiên vị cam kết (Commitment Bias):
Khi đã lập kế hoạch hoặc ra quyết định ban đầu, con người thường có xu hướng bám sát quyết định đó, ngay cả khi không còn phù hợp. Điều này bắt nguồn từ tâm lý muốn duy trì tính nhất quán, khiến họ khó thay đổi hoặc từ bỏ dự án.

• Ví dụ: Một đội ngũ quản lý vẫn tiếp tục theo đuổi một chiến lược kinh doanh kém hiệu quả chỉ vì đó là kế hoạch đã được đưa ra trong các cuộc họp trước đó.

Tránh lãng phí (Waste Avoidance):
Việc muốn tránh lãng phí tài nguyên, đặc biệt là những khoản đầu tư lớn của công ty, khiến người ta dễ dàng rơi vào bẫy chi phí chìm. Trong các lĩnh vực như nghiên cứu và phát triển, điều này đặc biệt rõ ràng khi các khoản chi tiêu ban đầu không mang lại kết quả như kỳ vọng, nhưng dự án vẫn được tiếp tục để “bảo toàn” giá trị đầu tư.

• Ví dụ: Một công ty công nghệ tiếp tục đầu tư vào một sản phẩm lỗi thời vì không muốn nhìn thấy hàng triệu đô la đầu tư ban đầu trở thành vô nghĩa.

Quyết định cá nhân (Personal Commitment):
Các cá nhân trong doanh nghiệp có thể cảm thấy gắn bó về mặt cảm xúc hoặc trách nhiệm với một dự án cụ thể, đặc biệt nếu họ là người khởi xướng. Điều này tạo ra sự thiên vị cảm xúc, khiến họ khó nhìn nhận khách quan về hiệu quả của dự án hoặc dữ liệu thực tế.

• Ví dụ: Một CEO không muốn từ bỏ dự án do chính mình đề xuất, dẫn đến việc duy trì dự án ngay cả khi nó không còn giá trị.

Ảo tưởng về khả năng “phục hồi”:
Người ta dễ lầm tưởng rằng chỉ cần thêm một khoản đầu tư nhỏ, dự án sẽ có cơ hội thành công, dù thực tế không có cơ sở để khẳng định điều này.

Áp lực nhóm (Groupthink):
Trong một đội ngũ, áp lực từ tập thể có thể khiến các thành viên tiếp tục ủng hộ một quyết định sai lầm, để tránh mâu thuẫn hoặc bị cô lập.

5. Cách tránh bẫy chi phí chìm trong quản lý và đầu tư

Đánh giá dựa trên giá trị tương lai, không phải quá khứ
Một trong những nguyên tắc quan trọng để tránh bẫy chi phí chìm là tập trung vào giá trị mà quyết định hiện tại mang lại trong tương lai, thay vì nhìn vào chi phí đã bỏ ra. Chi phí chìm không thể phục hồi, nên việc bám víu vào chúng chỉ làm kéo dài những quyết định sai lầm.

• Giải pháp: Sử dụng phương pháp đánh giá dự án dựa trên ROI dự kiến hoặc giá trị thực tế mà nó mang lại từ thời điểm hiện tại trở đi.

Thường xuyên xem xét và điều chỉnh chiến lược
Định kỳ đánh giá lại các dự án và chiến lược là cách để nhận ra những vấn đề hoặc rủi ro tiềm ẩn. Nếu một dự án không còn phù hợp hoặc không mang lại giá trị, cần sẵn sàng đưa ra quyết định dừng lại hoặc điều chỉnh kế hoạch.

• Giải pháp: Tổ chức các buổi họp đánh giá hiệu quả định kỳ, sử dụng dữ liệu thực tế thay vì cảm tính để ra quyết định.

Tách bạch giữa cảm xúc và dữ liệu
Cảm xúc thường khiến các nhà quản lý duy trì những quyết định không hiệu quả, đặc biệt nếu họ đã đầu tư nhiều công sức và tài nguyên. Để tránh điều này, cần dựa trên số liệu và phân tích thay vì cảm xúc cá nhân.

• Giải pháp: Xây dựng quy trình quyết định dựa trên dữ liệu và tạo điều kiện để đội ngũ đưa ra ý kiến khách quan.

Tăng cường sự minh bạch và ý kiến đa chiều
Khuyến khích sự minh bạch trong quá trình ra quyết định và lắng nghe ý kiến đa chiều giúp giảm thiểu sự thiên vị hoặc cam kết không cần thiết.

• Giải pháp: Thành lập các nhóm cố vấn độc lập hoặc thuê chuyên gia bên ngoài để đánh giá khách quan.

Chấp nhận rủi ro và mất mát nhỏ để tránh tổn thất lớn hơn
Đôi khi, việc từ bỏ một khoản đầu tư hoặc dự án không hiệu quả là cách tốt nhất để doanh nghiệp bảo toàn nguồn lực. Nhà quản trị không nên ngần ngại chấp nhận một khoản lỗ nhỏ nếu điều đó giúp tránh được tổn thất lớn hơn trong tương lai.

• Giải pháp: Tập trung vào bức tranh tổng thể thay vì cố gắng “cứu vãn” một phần nhỏ.

Đào tạo về tư duy tài chính và quản lý rủi ro
Cải thiện nhận thức của đội ngũ quản lý và nhân viên về chi phí chìm thông qua đào tạo là cách hiệu quả để giảm thiểu những quyết định sai lầm.

• Giải pháp: Tổ chức các khóa học hoặc hội thảo về quản lý tài chính, tư duy chiến lược và phân tích rủi ro.

Áp dụng công nghệ và công cụ hỗ trợ
Sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu và quản lý dự án giúp cung cấp cái nhìn tổng thể, từ đó hỗ trợ ra quyết định chính xác hơn.

• Giải pháp: Triển khai phần mềm quản lý dự án hoặc phân tích dữ liệu tài chính như 1Office, Trello, hoặc Tableau.

6. Câu hỏi thường gặp

6.1. Chi phí chìm có phải luôn là điều xấu? 

Không, chi phí chìm không phải luôn là điều xấu bởi: 

• Hỗ trợ học hỏi: Những khoản chi phí chìm có thể mang lại bài học quan trọng, giúp doanh nghiệp, nhà quản lý hoặc cá nhân tránh lặp lại sai lầm.
• Không thể tránh khỏi: Một số ngành nghề đặc thù như nghiên cứu & phát triển (R&D) hay tiếp thị yêu cầu đầu tư lớn, và việc chấp nhận chi phí chìm là một phần của chiến lược dài hạn.
• Lợi ích gián tiếp: Một số chi phí chìm có thể cải thiện danh tiếng thương hiệu hoặc mối quan hệ với khách hàng, mang lại giá trị khó đo lường trực tiếp.

6.2. Làm thế nào để biết doanh nghiệp/cá nhân/nhà quản lý đang mắc bẫy chi phí chìm?

Có thể nhận biết qua các dấu hiệu sau:

Tiếp tục đầu tư vào các dự án không hiệu quả:

• Dự án đã vượt quá ngân sách hoặc không đạt mục tiêu nhưng vẫn tiếp tục nhận thêm nguồn lực vì “đã đầu tư quá nhiều.”

Không sẵn sàng thay đổi kế hoạch ban đầu:

• Nhà quản lý không cân nhắc các lựa chọn mới hoặc từ chối thay đổi chiến lược dù dữ liệu thực tế cho thấy cần điều chỉnh.

Tập trung vào quá khứ hơn là tương lai:

• Quyết định hiện tại dựa nhiều vào chi phí đã bỏ ra thay vì tiềm năng giá trị trong tương lai.

Ngại thừa nhận sai lầm:

• Cá nhân hoặc đội ngũ lo ngại việc từ bỏ một dự án sẽ ảnh hưởng đến danh tiếng hoặc làm giảm uy tín.

Thiếu phân tích dựa trên dữ liệu:

• Các quyết định bị chi phối bởi cảm xúc, không dựa trên phân tích khách quan về lợi ích kinh tế.

6.3. So sánh chi phí chìm với một số loại chi phí khác (chi phí cơ hội, chi phí cố định,…)

Loại chi phí	Định nghĩa	Đặc điểm	Ví dụ
Chi phí chìm	Chi phí đã bỏ ra, không thể phục hồi hoặc thay đổi.	Không ảnh hưởng đến các quyết định trong tương lai nếu quản lý tốt.	Chi phí quảng cáo không hiệu quả.
Chi phí cơ hội	Giá trị của lựa chọn tốt nhất bị bỏ qua khi đưa ra quyết định.	Là chi phí ẩn, dựa trên lợi ích có thể đạt được từ phương án khác.	Từ chối dự án A để đầu tư vào dự án B.
Chi phí cố định	Chi phí không thay đổi theo mức sản lượng hoặc hoạt động trong ngắn hạn.	Không phụ thuộc vào hoạt động sản xuất hoặc kinh doanh hiện tại.	Tiền thuê văn phòng, máy móc.
Chi phí biến đổi	Chi phí thay đổi theo mức độ sản xuất hoặc hoạt động.	Phụ thuộc trực tiếp vào mức độ hoạt động của doanh nghiệp.	Chi phí nguyên vật liệu, nhân công sản xuất.
Chi phí trực tiếp	Chi phí liên quan trực tiếp đến sản xuất hoặc dịch vụ cụ thể.	Có thể đo lường được chính xác và dễ phân bổ cho từng sản phẩm.	Chi phí nguyên liệu cho sản phẩm.
Chi phí gián tiếp	Chi phí không thể gắn trực tiếp vào một sản phẩm hoặc dịch vụ cụ thể.	Cần được phân bổ thông qua phương pháp tính toán như tỷ lệ doanh thu hoặc giờ lao động.	Chi phí điện, nước cho nhà máy.

6.4. Tiền lương có phải là chi phí chìm không?

Tiền lương không phải luôn là chi phí chìm. Điều này phụ thuộc vào từng tình huống cụ thể. 

Không phải chi phí chìm:

• Trong hầu hết các trường hợp, tiền lương là chi phí biến đổi hoặc chi phí cố định vì nó có thể được kiểm soát hoặc thay đổi khi cần thiết.

Là chi phí chìm:

• Trong trường hợp tiền lương đã được trả nhưng không mang lại giá trị (như tiền lương trả cho nhân viên nghỉ việc hoặc dự án thất bại), khoản tiền này có thể coi là chi phí chìm vì không thể phục hồi.

Ví dụ:

• Một công ty trả tiền lương tháng cho nhân viên dù dự án mà họ tham gia đã bị hủy bỏ. Tiền lương trong trường hợp này là chi phí chìm.